Reeds eerder schreef ik artikeltjes over een verzameling gietpijpen met transferplaatjes met als onderwerp de Mobilisatie van 1914.

In het eerste artikel, "Gered van de vuilcontainer", beschrijf ik hoe deze verzameling in mijn bezit is gekomen. In het tweede artikel ontdekte ik op Marktplaats een prentbriefkaart uit de Eerste Wereldoorlog met een voorstelling die als voorbeeld heeft gediend voor de transferplaatjes die op de pijpen zijn aangebracht. Het bleek te gaan om een afbeelding met een grappig rijmpje, waarop een soldaat zijn geweer richt op een vlieger, in de veronderstelling dat het een vliegmachine is. Dit resulteerde in het artikeltje "DE VLIEGMACHINE".

Met de informatie dat de voorstellingen op de pijpen mogelijk afkomstig zijn van prentbriefkaarten, ben ik verder gaan speuren op het internet. Bij toeval stuitte ik later via de Stichting DBNL op een artikel getiteld "Het monster van de oorlog" (Ons Erfdeel, jrg. 48). In dit artikel kwam ik een afbeelding tegen van een prentbriefkaart met wederom een grappig rijmpje. Op deze kaart zien we twee huzaren in een gezellig onderonsje met twee jonge vrouwen. Dit leidde tot het derde artikel met de titel "EEN VROOLIJK VIERTAL".

Op dat moment resteerde nog één voorstelling waarvan ik de bron niet had gevonden: die van de soldaat die een bloempot op zijn hoofd krijgt. Inmiddels, weer een paar jaar later, trof ik bij toeval op Marktplaats een prentbriefkaart aan met de titel EEN BOM — de ontbrekende voorstelling waarnaar ik op zoek was. Blij verrast benaderde ik direct de verkoper met de vraag of ik alleen die kaart kon overnemen, aangezien hij een serie te koop had staan. Gelukkig ging hij hiermee akkoord.

Het is mij dus uiteindelijk gelukt, ondanks meerdere oproepen aan andere verzamelaars, om de drie bronnen zelf terug te vinden die als voorbeeld hebben gediend voor de transferplaatjes die op de gietpijpen zijn afgebeeld.

Het rijmpje op deze kaart gaat als volgt:

EEN BOM

Toen Janus zat te maffen,
Zoo heel op zijn gemak,
Een bloempot, om hem te straffen,
Juist op zijn kanus brak

De pijpen in mijn verzameling, waarop de slapende Janus te zien is die een bloempot op zijn hoofd krijgt, bestaan uit vijf verschillende modellen. Mogelijk zijn er daarnaast nog andere modellen vervaardigd. De afbeeldingen op de pijpen zijn deels beschadigd of soms slechts in blauw weergegeven.

De vijf modellen gietpijp met de voorstelling van de Soldaat die bloempot op zijn hoofd krijgt

Wie staat er op de prentbriefkaarten afgebeeld?

Door mijn speurwerk op internet naar de prentbriefkaarten die als voorbeeld hebben gediend voor de afbeeldingen op de pijpen, ontdekte ik dat voornamelijk één persoon model heeft gestaan: Isodoor Zwaaf. Isodoor Zwaaf was een populaire revue-acteur die zijn carrière begon in 1894.

Hij is afgebeeld op de prentbriefkaart "De vliegmachine" en vermoedelijk ook als een van de huzaren op de kaart "EEN VROOLIJK VIERTAL". Het is zeer waarschijnlijk dat hij ook de soldaat is die op de derde kaart een bloempot op zijn hoofd krijgt.

Isodoor Zwaaf vierde zijn 25-jarig jubileum op 27 mei 1919 in de Amsterdamse Flora (bron: Geheugen van Nederland). Op internet, onder andere via het Geheugen van Nederland, zijn meerdere van dit soort humoristische prentbriefkaarten met rijmpjes terug te vinden waarop vaak Isodoor Zwaaf, al dan niet samen met anderen, is afgebeeld.

De kaart "EEN BOM" is verzonden door J.G. van Vliet uit Nieuw-Lekkerland aan Landwacht-korporaal A.W. Stam, die tijdens de mobilisatie van 1914 gelegerd was in het Gorinchems Arsenaal. Hij maakte deel uit van het 30e Bataljon, 2e Compagnie, 2e Sectie.

Hieronder nog even de drie voorstellingen op de gietpijpen op een rij, met daarnaast de prentbriefkaart die als voorbeeld heeft gediend voor de afbeelding.

DE VLIEGMACHINE

EEn VROOLIJK VIERTAL

EEN BOM

De links naar de drie voorgaande artikelen staan hieronder, voor het geval u het volledige verhaal wilt lezen.

Gered van de vuilcontainer
De vliegmachine
Een Vroolijk viertal

A BOMB

Some time ago, I wrote a series of short articles about a collection of clay pipes with transfer prints depicting scenes from the 1914 Mobilization.

In the first article, "Saved from the Dumpster", I describe how this collection came into my possession. In the second article, I discovered a postcard on a Dutch marketplace website (Marktplaats) from World War I, featuring an image that had served as a model for one of the transfer prints on the pipes. The image included a humorous rhyme, showing a soldier aiming his rifle at a kite, mistaking it for an aircraft. This discovery led to the article titled "THE FLYING MACHINE."

With the newfound insight that the images on the pipes may have originated from postcards, I continued my search online. By chance, I later came across an article on the DBNL (Digital Library for Dutch Literature) website titled "The Monster of War" (published in Ons Erfdeel, vol. 48). In this article, I found an illustration of a postcard, again with a humorous rhyme. It depicted two hussars enjoying a cozy moment with two young women. This inspired the third article, "A MERRY FOURSOME."

At that point, there was still one pipe design whose source remained unknown — a soldier getting a flowerpot dropped on his head. A few years later, purely by coincidence, I once again came across a postcard for sale on Marktplaats, titled A BOMB. It turned out to be the missing image I had been searching for. Delighted, I immediately contacted the seller to ask whether I could purchase just that one card, as he was offering it as part of a larger set. Fortunately, he agreed.

So, despite several appeals to fellow collectors, I eventually managed to track down all three original sources that served as models for the transfer prints on the clay pipes — all through my own detective work.