In PKN nummer 120 schreef Ruud Stam in het artikel "Herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog: over Mobilisatie 1914-pijpjes". Door een toevallige omstandigheid kwam ik in het bezit van pijpjes over hetzelfde onderwerp, evenals andere pijpjes die ik graag onder de aandacht wil brengen.

Dankzij een oplettende bewoner van Zandvoort aan Zee werden twee schoenendozen met pijpen gered van de vuilcontainer. Omdat de persoon zelf geen verzamelaar was, is hij op internet gaan zoeken of hij een geïnteresseerde kon vinden. Al gauw had hij mijn website De Nederlandse Kleipijp gevonden en stuurde hij mij een e-mail met de vraag of ik interesse had en ze wilde komen ophalen. Zelf verwachtte hij niet dat de pijpen veel historische waarde zouden hebben. Zonder al te hoge verwachtingen ben ik naar Zandvoort aan Zee gereden en heb er een dagje uit van gemaakt.

Blij verrast was ik toen ik de inhoud van de doosjes onder ogen kreeg. In doos één zaten drieënzestig gave ovoïde pijpen met het merk ‘38 gekroond’ en één gave mandjespijp, allen van de firma Goedewaagen. In doos twee, nog verrassender, zaten een paar doorrokers met de afbeelding van het Vredespaleis en één met een zeilschip. Ook zaten er twaalf gietpijpen in met hetzelfde thema, namelijk de Mobilisatie van 1914.

Op zes exemplaren is een soldaat te zien die tegen een muur is gaan zitten, met een bos zonnebloemen op zijn schoot. Mogelijk wacht hij op een afspraakje, maar van boven wordt hij bekogeld met bloempotten.

Vijf modellen van de wachtende soldaat

Van deze zes pijpjes hebben er vijf een verschillend model, en enkele zijn uitgevoerd in minder kleur, namelijk in blauw/zwart. Van het type met de steel die schuin omhoog staat, bevinden zich twee exemplaren in de verzameling.

Op drie andere pijpjes zien we een jongetje dat aan het vliegeren is, terwijl een soldaat met een geweer met bajonet op de vlieger richt.

Drie modellen van de soldaat met geweer

Op de overige drie pijpjes zien we twee huzaren die in gezelschap van twee dames een bijzonder gezellig onderonsje hebben. Dit tafereel komt voor op twee verschillende modellen.

Twee modellen waar de huzaren in een gezellig onderonsje op staan

De afbeeldingen op de pijpen lijken op spotprentjes, maar het ware verhaal erachter is moeilijk te achterhalen. De afbeeldingen zijn niet geschilderd, maar aangebracht met transferplaatjes. De meeste hebben beschadigingen in de afbeelding of in de tekst, wat een reden zou kunnen zijn dat de pijpjes nooit in de handel zijn gebracht.

In de twee dozen die mij zijn geschonken, zijn bijna alle gemerkte pijpen afkomstig van de firma Goedewaagen. Het is verleidelijk om ook de gietpijpen aan Goedewaagen toe te schrijven, maar omdat de merken op deze pijpen ontbreken, is dat onder voorbehoud. Ze zouden ook door de firma De Jong gefabriceerd kunnen zijn.

Op de mobilisatie van 1914 ga ik in dit artikel niet verder in, omdat daarover al veel informatie op internet te vinden is. Wel wil ik nog graag de pijpjes onder de aandacht brengen die van de vuilcontainer zijn gered en aan mij zijn geschonken.

Zoals ik in de inleiding al aangaf, bevinden zich onder de vondsten ook doorrokers waarop aan de voorzijde het Vredespaleis is afgebeeld, zowel als voorstelling als in tekst. De afbeelding is nauwelijks zichtbaar, vermoedelijk omdat de pijpjes niet zijn gerookt. Van de pijpjes met het Vredespaleis zaten er twee verschillende modellen in de verzameling. Het Vredespaleis werd in zes jaar tijd gebouwd en was in 1913 voltooid. Mogelijk zijn deze pijpjes ongeveer in dezelfde tijd te dateren als de mobilisatiepijpjes uit 1914.

Ook bevond zich in de verzameling een complete doorrookpijp met busje en roer, waarop een zeilschip is afgebeeld dat op een tjalk lijkt. Op het busje is te zien dat deze pijp door de firma Goedewaagen is gefabriceerd. Eveneens van Goedewaagen is een compleet sigarettenpijpje, waarop de firmanaam eveneens op het busje staat vermeld. Verder bevond zich in de verzameling nog een eenvoudig aardewerken sigarettenpijpje.

Doorroker met afbeelding van het Vredespaleis

Doorroker met afbeelding van het Vredespaleis

Doorroker met afbeelding van een zeilschip van de Firma Goedewaagen

Busje van de hierboven afgebeelde doorroker

Sigarettenpijpje van de Firma Goedewaagen

Busje van het afgebeelde sigarettenpijpje

Eenvoudig model sigarettenpijpje

Sigarenpijpje in de vorm van een Scheenbeen plus Kuitbeen

Er zitten ook twee sigarenpijpjes bij van aardewerk, in de vorm van een scheenbeen met kuitbeen. Niet van aardewerk, maar van meerschuim is een fraai gesneden gezichtspijp, voorstellende een man met bakkebaarden die een hoed draagt. Helaas ontbreekt het roer.

Meerschuim Gezichtpijp

Manchetpijp met bokkenkop van de Firma Bordollo

Manchetpijp compleet met steel en mondstuk van de Firma Bordollo

Als laatste bevond zich in doos twee een aardewerken gietpijp, compleet met houten steel en kunststof mondstuk, met aan de onderzijde van de ketel een bokkenkop — een voorstelling die we ook kennen van kleipijpen. Deze pijp is echter gemaakt door de Franse firma Bordollo, zoals op de manchet te lezen is.

Mocht er onder de lezers iemand zijn die het ware verhaal kent achter de spotprenten op de mobilisatiepijpjes, dan hoor ik dat graag.

Literatuur: Ruud Stam, Herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog, PKN nr. 120, april 2008.

Met dank aan Rob Blom, die de pijpjes uit de vuilcontainer heeft gered en daarbij aan mij dacht.

Speurwerk op internet