De aanleiding voor dit artikeltje is dat ik via Marktplaats een meermin op de kop tikte, op wie ik op slag verliefd werd toen ik haar zag (nummer 2). Raadzaam is het echter niet om verliefd te worden op een meermin, zoals u verderop in dit stuk zult vernemen. Geïnspireerd door deze schoonheid ben ik op zoek gegaan naar de andere meerminnen in mijn verzameling, om ze in dit artikeltje samen te brengen.

Afbeelding 1.

Beschrijving van de pijpenkoppen
Pijpenkop nummer 1 heeft een trechtervormig model. Zowel links als rechts bevindt zich het merk Roos. Op de linkerzijde zien we, direct boven de hiel, een kleine meermin die in haar rechterhand een spiegel vasthoudt waarin zij zichzelf bewondert. Op de rechterzijde bevinden zich twee stippen op de zijkant van de hiel, als vormmerk.

Afbeelding 2.

Pijpenkop nummer 2 heeft een trechtervormig model met parelnaad. Op de linkerzijde van de ketel zien we een prachtig uitgevoerde zeemeermin die in haar linkerhand een spiegel vasthoudt waarin zij zichzelf bewondert. Onder de zeemeermin bevindt zich centraal een bloem met twee blaadjes. De rechterzijde van dit pijpenkopje is helaas beschadigd, maar er is nog duidelijk een fraai uitgevoerde zittende mannetjesleeuw met grote manen te zien. Centraal onder de leeuw bevindt zich eveneens een bloem, ditmaal met vier blaadjes. De hiel is wel afgevlakt, maar bevat geen merk.

Pijpenkop nummer 3 heeft een rondbodemmodel met een radering rondom de ketelrand. Op de plaats van de hiel bevindt zich het merk De meermin. De pijp is ongerookt.

Afbeelding 3.

Meerminnen
De meermin behoort tot een uitgebreid geslacht van meermensen. Zo zullen de meesten van ons ook wel het merk Triton kennen — de zoon van Poseidon en Amphitrite — wat eigenlijk een meerman is. In de Griekse mythologie is Triton een zeegod, half man en half vis, die op een schelpenhoorn blaast om de golven tot bedaren te brengen. Triton regeerde over de zee samen met verschillende broers, onder het toeziend oog van zijn vader, de zeegod Poseidon.

Het merk Triton op het Draaggildebord

Maar laten we niet te ver afwijken. Dit artikeltje ging per slot van rekening over meerminnen. Het beeld van de mooie, langharige meermin stamt uit de middeleeuwen. Vaak werd zij afgebeeld op een rots, terwijl ze haar golvende haardos kamt en zichzelf bewondert in een spiegel. Tijdens deze bezigheden zong zij een onweerstaanbaar liefdeslied.

De meermin werd beschouwd als een slecht voorteken: zeelieden verdronken, bedwelmd door haar schoonheid en gezang. Van de kwaadaardigste exemplaren werd zelfs gedacht dat ze hun prooi opat. Het zien van een meermin gold daarom als een voorbode van storm, schipbreuk en verdrinking.

Toch werden meerminnen door mannen begeerd. En omgekeerd zagen meerminnen een menselijke echtgenoot soms ook wel zitten – niet uit liefde, maar om een ziel te verkrijgen, want die hadden meerminnen zelf niet. Van de kinderen die uit zulke verbintenissen geboren zouden zijn, werd beweerd dat ze te herkennen waren aan de vliezen tussen hun vingers en tenen.

Hoewel er eeuwenlang in meerminnen werd geloofd, is er nog nooit één gevonden. Zeelieden, die vaak maandenlang van huis waren, kwamen terug met verhalen dat zij er één hadden gezien. Waarschijnlijk ging het dan om een zeehond, walrus of lamantijn, waarbij hun verbeelding door het lange verblijf op zee op hol was geslagen.

Pijpenmakersmerken van meermensen

Het pijpenmakersmerk De Meermin is in Gouda van 1745 tot 1846 gebruikt door zeven opeenvolgende pijpenmakers. Het merk Triton werd in Gouda van 1715 tot 1759 gebruikt door twee verschillende pijpenmakers. Verder is bekend dat dit merk in 1782 is geroyeerd.

Nummer 1 en zeker nummer 3 kunnen we beschouwen als een pijpenmakersmerk. Bij nummer 2 lijkt het echter meer een rijk gedecoreerde pijpenkop, bedoeld om aantrekkelijk te zijn voor de verkoop. De meermin als decoratie werd in de 18e eeuw vaker toegepast; dit is bijvoorbeeld terug te zien bij Friese stoelklokken.

Afbeelding van de helaas beschadigde keerzijde van pijpenkop nummer 2.

English Summary

The mermaid belongs to a broad family of mer-people. Triton, the son of Poseidon and Amphitrite, is a well-known merman from Greek mythology, a sea god who calms the waves with a conch horn. Medieval depictions of mermaids often show them combing their hair on a rock while singing enchanting love songs. They were considered omens of disaster for sailors, yet were still desired by men.

In Gouda, the pipe maker’s mark De Meermin was used between 1745 and 1846 by seven makers, while the Triton mark was used from 1715 to 1759. Some elaborately decorated pipe bowls, such as number 2, were likely designed to attract buyers rather than indicate a specific maker. Mermaids were also a popular decorative motif in the 18th century.