Steeds zullen wij ons blijven verbazen over hoe ongelooflijk veel verschillende versierde pijpen er zijn gemaakt. Zo ook deze pijpenkop die mij onder ogen kwam. Zelf ben ik hem nog niet eerder in de boeken of in andermans verzamelingen tegengekomen. Daarom leek het mij de moeite waard hem te beschrijven en in ons blad te plaatsen.

Beschrijving van de pijpenkop:

Het betreft een model mosterdlepel met daarop de portretten, in de vorm van bustes, van Joost van den Vondel en Gysbrecht van Aemstel. Boven de portretten staan hun namen, en het geheel is omlijst met lauwerkransen. Onder het portret van Joost van den Vondel zijn boeken afgebeeld, terwijl bij Gysbrecht van Aemstel een wapenschild te zien is met diagonale vlakken, staande leeuwen en schuine balken.

De geschiedenis:

Op 3 januari 1638 ging Gijsbrecht van Aemstel in première als openingsstuk van de eerste stenen schouwburg in Amsterdam. Oorspronkelijk was het de bedoeling het stuk op tweede kerstdag van 1637 op te voeren, maar door tegenstand van enkele hervormde predikanten – vanwege de katholieke sfeer van het treurspel – werd de datum verplaatst. Ondanks deze problemen aan het begin werd Gijsbrecht van Aemstel het meest gespeelde toneelstuk van Nederland. In 1638 werd het stuk dertien keer opgevoerd. Vanaf 1641 volgden jaarlijks meerdere opvoeringen rond de jaarwisseling. Aan deze traditie kwam pas in 1968 een einde. Daarna is het stuk nog enkele malen opgevoerd, onder andere in 1988 en 1991.

Joost van den Vondel

17 november 1587 – 5 februari 1679

Joost van den Vondel, Nederlands dichter en toneelschrijver, wordt ook wel de prins der Nederlandse dichters genoemd. Hij werd geboren in Keulen op 17 november 1587. In 1597 vestigde hij zich met zijn ouders in Amsterdam. Toen hij begon te werken, koos hij net als zijn vader voor de kousenhandel. Na een faillissement werd hij suppoost bij de Bank van Lening, waar hij tot zijn pensioen in 1668 werkzaam bleef. Zijn bekendste werken zijn Gijsbrecht van Aemstel en Lucifer, maar daarnaast schreef hij nog een indrukwekkende reeks aan poëzie en toneelstukken.

Gijsbrecht van Aemstel is de hoofdrolspeler uit het gelijknamige treurspel. Het stuk speelt zich af in 1304 en gaat over de belegering van Amsterdam, naar aanleiding van de vermeende betrokkenheid van Gijsbrecht van Aemstel bij de moord op Floris V in 1296. De gewapende Kennemers en Waterlanders leken aanvankelijk te vertrekken, maar wisten de stad binnen te dringen door zich te verstoppen in een schip met brandhout dat door de Amsterdammers binnen de stadsmuren werd gehaald – een duidelijke verwijzing naar het Paard van Troje. Na hevige gevechten wist Gijsbrecht te vluchten naar Pruisen, waar hij een Nieuw Holland stichtte. Dat is in het kort de strekking van het verhaal.

De Goudse pijpenmakers grepen vaak gelegenheden aan om actuele onderwerpen op hun pijpen af te beelden. Het is daarom niet ondenkbaar dat dit pijpje in 1888 werd gemaakt, precies 250 jaar na de première van Gijsbrecht van Aemstel.

Beschrijvingssystematiek 

1a. [Part Verz]
1b. Gouda omgeving
2a. Mosterlepel
2b. Portretten van Joost van den Vondel Gysbrecht van Aemstel
2b. Tekst: JOOST V D VONDEL / GYSBRECHT V AEMSTEL
2c. - / -
2d. -
2e. Ongeglaasd
2f.  Gebotterd
2g. Geen radering bij de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. Vierde kwart 19e eeuw
5. Gouda
6. -
7. [1. Blz. 1777 - 1778]
Literatuur:

[1] Aad Kleijweg "Joost van den Vondel en Gysbrecht van Aemstel" PKN Blad 112

We continue to be amazed by the incredible variety of decorated clay pipes that have been produced over the centuries. This pipe bowl, which recently came to my attention, is one I had never encountered before in books or other collections. For that reason, it seemed worthwhile to describe it and share it in our publication.

Description of the Pipe Bowl

The pipe bowl follows the shape of a mustard spoon and features portrait busts of Joost van den Vondel and Gijsbrecht van Aemstel. Above the portraits, their names are inscribed, and the entire composition is framed by laurel wreaths. Below Vondel’s portrait, a stack of books is depicted, while beneath Gijsbrecht’s portrait there is a coat of arms with diagonal fields, upright lions, and slanted bars.

Historical Background

On January 3, 1638, Gijsbrecht van Aemstel premiered as the opening performance of the first stone theatre in Amsterdam. Originally, the play was scheduled for the second day of Christmas (December 26, 1637), but opposition from several Reformed ministers—due to the Catholic atmosphere of the tragedy—forced the date to be postponed.

Despite this initial controversy, Gijsbrecht van Aemstel went on to become the most frequently performed play in the Netherlands. In 1638 alone, it was staged thirteen times, and from 1641 onward it was performed multiple times each year around the New Year. This tradition continued until 1968. Afterwards, the play was only revived a few times, including in 1988 and 1991.

Joost van den Vondel and Gijsbrecht van Aemstel

Joost van den Vondel, the Dutch poet and playwright often referred to as the Prince of Dutch Poets, was born in Cologne on November 17, 1587. In 1597, he moved with his parents to Amsterdam. Like his father, he initially worked in the hosiery trade, but after going bankrupt he became a custodian at the Bank van Lening, where he remained employed until his retirement in 1668. His best-known works are Gijsbrecht van Aemstel and Lucifer, though he produced an impressive body of poetry and drama throughout his career.

Gijsbrecht van Aemstel is the main character of the eponymous tragedy, set in 1304. The play recounts the siege of Amsterdam following accusations of Gijsbrecht’s involvement in the 1296 murder of Count Floris V. The armed forces of the Kennemers and Waterlanders appeared to withdraw but instead infiltrated the city by hiding inside a ship loaded with firewood—a clear allusion to the Trojan Horse. After fierce battles, Gijsbrecht managed to escape to Prussia, where he founded a New Holland.

A Likely Commemorative Pipe

Gouda pipe makers often took the opportunity to decorate their pipes with current events or commemorations. It is therefore quite plausible that this pipe was made in 1888, marking 250 years since the premiere of Gijsbrecht van Aemstel.