Eerder had ik deze pijp aangemerkt als een emigratiepijp, maar de werkelijke reden waarom zij is gemaakt, is de vlucht van de Rotterdamse zakenman Lodewijk Pincoffs, die zichzelf zo in de financiële problemen had gebracht dat hij geen andere uitweg zag dan naar Amerika te vluchten.
Bron: Bert van der Lingen PKN Nr. 140 "Lodewijk Pincoffs, zakenman, politicus en oplichter van formaat.

Emigratie in de 19e eeuw

In het begin van de 19e eeuw was de economische situatie in Nederland zo slecht dat er een stroom emigranten naar Noord-Amerika op gang kwam. Aanvankelijk ging het om enkele tientallen, maar later werden dat honderden. In het midden van de 19e eeuw vormden de conflicten binnen de protestantse kerk een nieuwe reden voor veel mensen om naar de Verenigde Staten te vertrekken. De daar gevestigde gemeenschappen hadden vervolgens een grote aantrekkingskracht op de achtergeblevenen.

De Amerikaanse Burgeroorlog (1861–1865) verminderde deze stroom emigranten tijdelijk door de economische crisis. Na deze crisis werd aan emigranten goedkoop land aangeboden, wat opnieuw een toestroom van landverhuizers naar het ‘beloofde land’ veroorzaakte en in 1880 een hoogtepunt bereikte. Het aantal mensen dat in de 19e eeuw vanuit Nederland naar Amerika emigreerde, wordt geschat op 75.000 tot 100.000. Dit aantal is echter maar een klein percentage vergeleken met het totaal aantal emigranten uit de rest van Europa.

In vele Europese havens waren bedrijven gevestigd die de gelukzoekende landverhuizers naar de overkant brachten. In Nederland was een van de belangrijkste bedrijven de NASM, de N.V. Nederlandsch Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij. Dit bedrijf werd in 1873 opgericht en had vestigingen in de havens van Rotterdam en Amsterdam. Later kreeg het de welbekende naam Holland-Amerika Lijn. De maatschappij voer onder andere met het SS Rotterdam en het SS Maas. Op het affiche is te lezen dat er wekelijks vanuit Rotterdam of Amsterdam naar New York werd gevaren. Deze schepen maakten gebruik van stoomenergie, maar ook zeilen werden nog toegepast.

Afbeelding 1. SS Rotterdam 1872 - 1883

Het pijpenkopje hier afgebeeld is gemaakt in de tijd dat de emigratie naar Amerika een hoogtepunt heeft bereikt en refereert naar deze periode in onze geschiedenis.

Afbeelding 2. De emigrant

Afbeelding 3. Affiche NASM

Beschrijving van de pijpenkop:

De pijp op afbeelding 2 heeft het model doetel. Op de linkerzijde van de ketel zien we een type stoomschip waarop ook masten zijn aangebracht, zodat men daarnaast nog gebruik kon maken van zeilen, zoals eveneens op afbeelding 1 bij de SS Rotterdam te zien is. Wanneer we de kop met een loep bekijken, kunnen we op de reling van het schip de bestemming NEW YORK lezen. Op de rechterzijde van de ketel zien we een emigrant met zijn bagage. Bij dit exemplaar is het minder duidelijk leesbaar, maar op beide koffertjes staan de initialen AHV, die waarschijnlijk toebehoren aan de vormmaker van de mal.

We zien dat de steel een schubbetjesdecoratie heeft. In het boek De Nederlandse Kleipijp van D.H. Duco staat op bladzijde 67 een variant van deze pijp afgebeeld, afkomstig uit de productie van pijpenmaker Arie van der Klein. Ook op dat exemplaar staat de bestemming vermeld, zij het niet op de reling, maar op de kast van het scheprad van het schip, waar N. YORK te lezen is. Op de steel van dat exemplaar staat de tekst “VOORUIT !!! EN NIET TERUG”, wat voor zich spreekt. Mogelijk heeft de hier besproken pijp een soortgelijke tekst op de steel gehad.

Beschrijvingssystematiek

1a Collectie: Aad Kleijweg Kleipijp 298
1b Provicie Utrecht
2a Doetel
2b Stoomschip met de tekst NEW YORK / Emigrant intialen AHV op de koffers
2c -/-
2d -
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h -
3a schubbetjes
3b Niet Geglaasd
3c -
4 ± 1879 - 1885
5 Gouda
6 -
7 - 

Literatuur:

Duco, D.H., 1987. De Nederlandse kleipijp handboek voor dateren en determineren. Leiden.

Het is dus eigenlijk wel een emigratiepijp, maar dan van één spraakmakend persoon Lodewijk Pincoffs die naar Amerika is gevlucht en niet voor de velen die in die periode hun geluk gingen zoeken in Amerika