Dan liever de lucht in
Jan Carel Josephus van Speyk werd op 31 januari 1802 geboren. Enkele weken later werd hij wees en belandde hij in het Burgerweeshuis in Amsterdam, waar hij opgroeide. Oorspronkelijk leerde hij het kleermakersvak, maar de zee trok hem meer. In 1820 werd hij dan ook stuurmansleerling. Op 29-jarige leeftijd werd hij benoemd tot commandant (tweede luitenant ter zee) van Z.M. kanonneerboot nr. 2.
In 1815, aan het einde van het Napoleontische tijdperk, werden Vlaanderen, Wallonië en Luxemburg toegewezen aan het Koninkrijk der Nederlanden. In de loop der jaren groeide het verzet tegen koning Willem I. In 1830 kwamen de Belgen in opstand. De opstandelingen veroorzaakten volksoproer dat van 1830 tot 1834 zou duren. Willem I voerde toen nog een tiendaagse veldtocht tegen de opstandige Belgen, maar dit kon niet voorkomen dat de Belgen zich in oktober onafhankelijk verklaarden. Pas in 1839 erkende Willem I de onafhankelijkheid van de Belgen in een verdrag.
Jan Carel Josephus van Speyk 1831
De gebeurtenis die op de pijpenkop is afgebeeld, heeft te maken met de Slag om Antwerpen die plaatsvond op 5 februari 1831. De Z.M. kanonneerboot nr. 2 van J.C.J. van Speyk werd door stormachtige wind en een slecht werkend anker aan lagerwal geblazen en dreigde in handen van de Belgen te vallen. Op dat moment sprak J.C.J. van Speyk de historische woorden: "Dan liever de lucht in!" Vervolgens stak hij de lont in het kruitvat en blies daarmee de kanonneerboot, zichzelf, de bemanning en een aantal Belgen die inmiddels aan boord waren gekomen, de lucht in.
"Dan liever de lucht in"
Het moment waarop J.C.J. van Speyk de lont in het kruitvat steekt, terwijl de Belgen aan boord komen van zijn kanonneerboot.
Olieverf op doek van Jacobus Schoenmaker Doyer ca. 1834
Schilderij uit de collectie van het Rijksmuseum te Amsterdam
In 1831 werd in de Nieuwe Kerk te Amsterdam een grafmonument opgericht waarin de resten van het verminkte lichaam van J.C.J. van Speyk werden begraven. Ook is er nog steeds een Koninklijk Besluit van kracht waarin is bepaald dat altijd één van de Nederlandse marineschepen de naam "Van Speyk" zal dragen. In Egmond aan Zee staat een vuurtoren die zijn naam draagt en tevens zijn officiële monument is. Bij deze vuurtoren is een gedenkplaat aangebracht waarop over deze gebeurtenis te lezen is.
Het is niet met zekerheid vast te stellen, maar het lijkt er sterk op dat de graveur van de pijpenmal de voorstelling heeft overgenomen van het schilderij van Jacobus Schoenmaker Doyer.
1a. Aad Kleijweg
1b. -
2a. Ovoide
2b. Jan Carel Josephus van Speyk. Tekst: J.C.J.van SPEYK / Z.M. Kanonneerboot 2 die de lucht in vliegt. Tekst: 5 FEBr.1831.
2c. Wapen van Gouda / -
2d. Wijnton gekroond
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. Na 1831
5. Gouda
6. Arie de Bruijn of zijn weduwe
7. [1. Blz. 253 Afb. 884, 884a] [2. Blz. 141 Merk. 241] [3. Blz. 74 Afb. 35a-c Dit exemplaar]
8. Dan liever de lucht in
Literatuur:
[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen.
[2] D.H. Duco Merken en Merkenrecht van de pijpenmakers uit Gouda 2003
[3] Ruud Stam "De economische ontwikkeling van de Goudse pijpennijverheid vanaf het vertrek van de Franse troepen tot in het midden van de 19e eeuw" Jaarboek PKN 2023
Rather be blown up!
Jan Carel Josephus van Speyk was born on 31 January 1802. Only a few weeks later, he became an orphan and was placed in the Burgerweeshuis (Civic Orphanage) in Amsterdam, where he grew up. Originally, he was trained as a tailor, but he was more drawn to the sea. In 1820, he became a midshipman apprentice. At the age of 29, he was appointed commander (second lieutenant at sea) of H.M. gunboat no. 2.
In 1815, at the end of the Napoleonic era, Flanders, Wallonia, and Luxembourg were assigned to the Kingdom of the Netherlands. Over the years, resistance against King William I grew steadily. In 1830, the Belgians rose in revolt, causing civil unrest that would last from 1830 until 1834. King William I launched a Ten Days’ Campaign against the rebellious Belgians, but this could not prevent them from declaring independence in October 1830. It was not until 1839 that William I formally recognized Belgian independence in a treaty.
The event depicted on the clay pipe bowl relates to the Battle of Antwerp, which took place on 5 February 1831. H.M. gunboat no. 2, commanded by J.C.J. van Speyk, was blown leeward by stormy winds and a malfunctioning anchor, and was in danger of falling into Belgian hands. At that critical moment, Van Speyk is said to have uttered the historic words: “I would rather be blown up!” He then ignited the powder magazine, blowing up the gunboat, himself, his crew, and several Belgians who had come aboard.
In 1831, a funerary monument was erected in the Nieuwe Kerk in Amsterdam, where the remains of Van Speyk’s mutilated body were interred. To this day, a Royal Decree remains in force stipulating that one of the Dutch naval vessels must always bear the name “Van Speyk.” In Egmond aan Zee, there is a lighthouse named after him, which serves as his official monument. A memorial plaque at the lighthouse recounts this historic event.
It cannot be determined with certainty, but it appears very likely that the engraver of the clay pipe mold based the depiction on the painting by Jacobus Schoenmaker Doyer.